Monety shima-sen (島銭) i klasyfikacja monet-matek służących do ich produkcji

Kilka dni temu polecałem dostępną on-line książkę na temat analizy chemicznej średniowiecznych monet japońskich (link), tam też wyjaśniłem czym są shima-sen. Zbiegiem okoliczności temat ten został poruszony na Zeno.ru przez Heinza Gratzera. W komentarzu do tego typu numizmatu przedstawił on klasyfikację monet-matek służących do produkcji shima-sen (島銭). Myślę, że warto się z nią zapoznać. Przybliża ona specyfikę japońskiego średniowiecznego mennictwa keszowego, a po drugie stanowi też źródło do klasyfikacji obiegowego bilonu (ze względu na jego pochodzenie, czyli od konkretnego typu monety-matki). Warto ten temat trochę rozwinąć

Aby w pełni zrozumieć czym były monety-matki (patryce), początkującym zbieraczom monet keszowych polecałbym najpierw zaznajomić się z metodą ich produkcji, co przedstawione zostało w poście: Rekonstrukcja produkcji japońskich monet wado kaichin

Monety shima-sen (島銭) stanowią bardzo ciekawą i specyficzną grupę w rodzinie wszystkich keszówek. Z wyglądu najbliżej im do indonezyjskich i malajskich naśladownictw monet keszowych, często też są z nimi mylone. Co ciekawe wiele z nich trafiło do Azji Południowo-Wschodniej (tereny dzisiejszej Indonezji i Wietnamu) jako bilon kupiecki i cyrkulowało na tamtejszych rynkach obok rodzimych emisji i innych zaimportowanych monet (szczególnie dużą grupę importów na Archipelagu Sundajskim stanowiły chińskie keszówki dynastii Qing). Cechą wspólną shima-sen (島銭) była słaba jakość wykonania, a ich szczególną bolączką kaligrafia, która pozostawiała wiele do życzenia. Inskrypcje awersów często zawierały pokraczne, spuchnięte lub uproszczone znaki, którym niejednokrotnie brakowało elementów składowych. Wygląd tych monet odzwierciedlał ich charakter. Były to prywatne emisje, których emitentami byli lokalni feudałowie, bogaci kupcy i zamożne świątynie. Nie był to nikt, komu zależałoby na produkcji monet o wysokich walorach estetycznych. Dokładniej mówiąc było to przeciwieństwo emisji oficjalnych, do produkcji których często zatrudniano sławnych kaligrafów lub nawet sami władcy projektowali inskrypcje (np. złoty smukły styl cesarza Huizonga z Północnej dynastii Song umieszczony na monetach chong ning tong bao). Shima-sen (島銭) odlewano od XIV do XVI wieku głównie na wyspie Kiusiu. Cyrkulowały lokalnie. Skąd zatem wzięły się na Archipelagu Sundajskim i w Wietnamie? W 1636 roku przy okazji wprowadzenia do obiegu monety kanei tsuho (寛永通寳), szogunat zdelegalizował wszystkie inne keszówki. Wówczas złom monetarny, albo przetopiono, albo upłynniono na rynki cierpiące na brak monety. W ten sposób shima sen (島銭) przekształcił się z pieniądza lokalnego, przez bilon zdewaluowany, na monetę kupiecką. Dziś bardzo często trafia się je w zestawach monet pochodzących z Indonezji, rzadziej Wietnamu. Generalnie ze względu na swój wygląd nie są to monety zbytnio cenione przez zbieraczy. Trudno się je klasyfikuje, choć istnieją katalogi próbujące je pogrupować np. "Shima sen bunrui senpu" z 1987. Monety te pojedynczo lub w grupach trafia się też w japońskich katalogach ogólnonumizmatycznych. Najwcześniej odnotowano je w Kecho Ruishu wydanym w 1680 roku.

Shima-sen (島銭) na stronie katalogu Kecho Ruishu z 1680 roku.

Czemu monety shima-sen (島銭) zawdzięczają swoją różnorodność? Odpowiedź brzmi: dzięki technologii produkcji i monetom-matkom. Nie było jednego sposobu ich wytwarzania, ale był jeden cel jaki przyświecał ich emitentom - "jak najprościej", dzięki temu ograniczono nakład pracy, przyśpieszono produkcję i oczywiście zmniejszono koszty. Każdy jednak to "najprościej" rozumiał po swojemu. Myślę, że te kwestie najlepiej wyjaśni zapowiadana na wstępie klasyfikacja monet-matek, która wyróżnia ich 6 grup:

Kanyonochu-sen (慣用鋳銭) - grupa obejmująca monety-matki o zupełnie płaskich awersach i rewersach pozbawionych jakichkolwiek inskrypcji i motywów graficznych. Służyły tylko i wyłącznie do nanoszenia okrągłego kształtu z kwadratowym otworem w środku w piasku formy menniczej. Po ich usunięciu mincerz przystępował do nanoszenia inskrypcji w ich piaskowych odbitkach. Znaki zapisywał za pomocą bambusowego patyka. Przy takiej technologii produkcji praktycznie każda moneta posiadała inskrypcję o unikalnych cechach.

Kiri-sen (切銭) - monety-matki tej samej klasy, co kanyonochu-sen (慣用鋳銭), ale o bardzo wąskim przekroju. Bardzo chudziutkie shima-sen (島銭) pochodzą właśnie z tego typu patryc.

Hakubun-sen (白文銭) - klasa monet-matek o wygrawerowanych inskrypcjach. Monety obiegowe odlewane w formach utworzonych za pomocą hakubun-sen (白文銭) posiadały wklęsłe znaki na awersach, które często wypełniano białym lakierem.

Totsubun-sen (凸文銭) - grupa monet-matek posiadających wyrzeźbione znaki w swojej powierzchni (relief). Charakterystyczną cechą produktów pochodzących od totsubun-sen (凸文銭) były nieregularności powierzchni - wklęsłe przy znakach, a wypukłe w wolnym polu między nimi.

Uchi’in-sen (打印銭) - monety-matki wybite jednostronnie za pomocą stempli lub punc. Bilon pochodzący od tego typu patryc posiadał na rewersach wklęsły negatyw inskrypcji awersu.

Dasei nanako-sen (打製魚子銭) - również bite monety-matki, ale tylko i wyłącznie za pomocą stempli o mocno zmatowionej (wręcz ziarnistej) powierzchni.