Złote monety keszowe to wielka rzadkość. Monety keszowe Kitanów też nie należą do popularnych. Co się stanie jeśli te dwa fakty spróbuje się połączyć? Oczywiście uwolni to emocje i wstrząśnie środowiskiem numizmatycznym. Nie inaczej dzieje się, gdy co jakiś czas dochodzą informacje z Dalekiego Wschodu o cudownym odkryciu złotych monet keszowych przypisywanych kitańskiej dynastii Liao. Większość uczonych uważa je za falsyfikaty, choć istnieje mała grupka, która broni ich autentyczności. Na niekorzyść tej drugiej działa fakt, iż są oni związani z rynkiem numizmatycznym. Zanim jednak przejdziemy do konkretów, słowem wstępu trzeba powiedzieć kim byli Kitanowie i dynastia Liao.
Kitanowie na polowaniu. Obraz z epoki. Źródło: Wikipedia.
Kitanowie - lud pochodzenia ałtajskiego zamieszkujący południową Mandżurię, na stepach której prowadził nomadyczny styl życia. W X w. zrobił zawrotną karierę. Przekształcił się ze związku plemiennego w dobrze zorganizowane państwo z władzą centralną. A wszystko to, szczep ten zawdzięczał Yelü Abaoji, kaganowi, którego obrał w 907 roku na własnego wodza. Data ta w historii Chin też jest postrzegana jako początek panowania dynastii Liao (nazwa pochodzi od rzeki Liao w południowej Mandżurii. Przyjął ją Yelü Abaoji lub jego syn Yelü Deguang).
Zasięg terytorialny państwa dynastii Liao około roku 1000. Źródło: Wikipedia.
Yelü Abaoji od samego początku swojego panowania prowadził agresywną politykę. Podporządkował sobie ludy Mandżurii i Mongolii, zniszczył koreańskie państwo Balhae oraz śmiało ingerował w sprawy Chin. Sprzyjały temu warunki w Państwie Środka. Chiny w owym czasie przeżywały okres Pięciu Dynastii i Dziesięciu Królestw (907-960), tj. rozdrobnienia politycznego po upadku dynastii Tang. Sukces Kitanów nie opierał się jednak tylko i wyłącznie na drodze podboju. Abaoji postanowił zbudować państwo, a jego zręby oparł na zdobyczach cywilizacyjnych Chin. W tym celu sprowadził do siebie wielu uczonych w filozofii, prawie i administracji. Porywał rzemieślników i chłopów by osadzać ich w budowanych na chińską modłę miastach. Ośrodki pracy uczonych zaopatrywał w dzieła piśmiennictwa chińskiego, gdzie prowadzono nad nimi studia. W administracji wprowadzono egzaminy na stanowiska urzędnicze niższego szczebla (wyższe naturalnie obsadzane były przez arystokrację kitańską). W państwie wprowadzono tolerancję religijną. W stolicy państwa Liao z rozkazu samego władcy zbudowano świątynie wszystkich wielkich religii tego czasu tj. konfucjanizmu, taoizmu i buddyzmu. Abaoji zlecił w 920 roku opracowanie alfabetu dla języka kitańskiego w wyniku czego powstało tzw. "pismo duże" - dość skomplikowane - oparte na piśmie chińskim. W 925 powtało kolejne tzw "pismo małe" oparte na piśmie ujgurskim. Państwo Środka było wzorcem pod niemal każdym względem dla Liao. W 916 roku Abaoji zdecydował się przyjąć tytuł cesarski zgodnie z chińskimi zwyczajami. Przyjął nawet chińskie imię świątynne - Taizu. W krótkim czasie Kitanom udało się zbudować zbiurokratyzowane państwo. Nie dziwi więc fakt, że zapożyczyli również jeszcze jeden wynalazek cywilizacyjny tj. pieniądz.
Pagoda Fugong, wybudowana za panowania cesarza Daozonga (Yelü Hongji), praprapraprawnuka Yelü Abaoji. Źródło: Wikipedia.
Monety rozpoczęto odlewać już za panowania Abaoji i produkowano je aż do roku 1121, czyli niemal do końca istnienia państwa (1125). Niestety nigdy nie osiągnięto dużej produkcji. Podług tego, co pisze Hartill w Chinese Cast Coins, mennice Liao emitowały około 500 tys. monet rocznie. W okresie od 916 do 1121 władcy tego państwa przyjęli 16 nazw er panowania (imion świątynnych) i taką ilość typów awersów miały monety o nominale 1 wen. Wszystkie odlane były oczywiście w brązie. W katalogach można spotkać jeszcze monety o nominałach wyższych, ale uważa się, że pełniły one charakter monet okolicznościowych lub pałacowych. Nie ma pewności, co do tego czy rzeczywiście były środkiem płatniczym (niektóre z nich nie posiadają znaku bao w legendzie awersu). Nauka zna około dziesięciu przykładów takich monet. Wszystkie z nich zostały odlane w brązie. Jest jednak jedna niespodzianka w tej grupie. Po wnikliwych badaniach składu chemicznego monety da kang liu nian wykazano, że jej powierzchnia w przeszłości była pokryta złotem. Jako, że jest ona przedstawicielką tzw. "dużych monet" państwa Liao, utwierdza ona badaczy w opinii, że pełniła ona i jej podobne rolę reprezentacyjną.
Ostatnimi czasy na aukcjach Dalekiego Wschodu zaczęły pojawiać się złote monety przypisywane Kitanom. Za wyjątkiem jednego dość wątpliwego przykładu nauka ich nie znała do tej pory. Dziwi fakt, że pojawiają się całe zestawy tych monet, podczas gdy żadne wcześniejsze opracowanie ich nie notowało. Nie chcę tutaj zajmować stanowiska totalnego sceptyka jeśli chodzi o nowe "odkrycia", ale opinie znawców tematu mnie przekonują.
Na aukcjach pojawiła się złota moneta tian chao wan shun, która według wystawiających miała być tożsama ze znaleziskiem z lat 90-tych minionego wieku w Chorągwi Hexigten w Mongolii Wewnętrznej. Przy pierwszych oględzinach uderza strasznie marne wykonanie numizmatu. Kaligrafia jest bardzo słaba, znaki są lekko przesunięte przez co niektóre kreski są zdublowane. Co ciekawe awers monety czyta się przeciwnie do wskazówek zegara. Jest to dziwne, bo monety keszowe czyta się zgodnie z zasadami góra, dół, prawa, lewa lub zgodnie ze wskazówkami zegara góra, prawa, dół, lewa. Dlaczego sprzedający czytał właśnie w ten sposób? Otóż wiadomo dlaczego. Złota tian chao wan shun była wzorowana na srebrnej monecie ceremonialnej o tej samej nazwie. Złota tian chao posiada poprzestawiane znaki i aby czytać je tak aby wykazać, że jest związana z jej srebrnymym wzorcem trzeba znaki czytać w sposób niezgodny z zasadami. Moneta tian chao wan shun ze srebra znana jest nauce już od lat 70-tych ubiegłego wieku. Została odkryta podczas prac archeologicznych w stolicy państwa Liao - Shangjing (dziś Bairin Zuoqi). Dodatkowo znanych jest jeszcze kilka brązowych odpowiedników, które znajdują się w zbiorach Muzeum Stołecznego w Pekinie i Muzeum Szanghaju. Wszystkie one na rynku postrzegane są jako wielkie rarytasy, więc nie dziwi fakt, że chętnie się je podrabia. Wracając jednak do tematu złotej tian chao, trzeba nadmienić, iż w krótkim czasie po jej pojawieniu, na aukcjach można było ją spotkać nawet w zestawach jej złotych odmian. Ten fakt przypieczętował dyskusję na temat jej autentyczności. Dodam przy okazji, że obok niej pojawiła się na rynku również jej brązowa odmiana z grubymi i koślawymi znakami na awersie. W jej wypadku uczeni nie są pewni i zdania są podzielone, co do jej autentyczności (z przewagą tych na jej niekorzyść).
Tian chao wan shun, odnalelziona w Shangjing (dziś Bairin Zuoqi) w 1977 roku. Źródło: Zhongguo min zu gu wen zi tu lu, wydana przez: Zhongguo she hui ke xue chu ban she, Xin hua shu dian jing xiao; Pekin 1990.
Sprawa tian chao wan shun jest strasznie zagmatwana. Wynika to z faktu, że podrabiacze wykorzystali za wzór bardzo rzadką prawdziwą monetę. Inaczej jest w przypadku kolejnych złotych "odkryć" przypisywanych Kitanom. Tym razem sprawa jest prosta ponieważ fałszerze niezbyt biegli w pisowni kitańskiej oraz ze zbyt słabą znajomością historii dynastii Liao zrobili błędy. Otóż na aukcji pojawiła się para złotych monet okolicznościowych zrobionych pod bogatych klientów. Rzeczywiście jest na czym zawiesić oko. Piękny rysunek rewersu obydwóch monet, na którym widnieją przeplatające się cztery chińskie mityczne stwory tj. smok, feniks, lew i żółw, robi wrażenie. Awers z inskrypcjami po chińsku i kitańsku niestety już razi błędami. Twórca źle odczytując treść znaków Historii Liao popełnił błąd w inskrypcji poświęconej wydarzeniu, jakiemu miały być monety poświęcone. Po drugie w części kitańskiej znajdują się rażące błędy ortograficzne.
To jednak jeszcze nie koniec! Od 2010 roku zaczęły wypływać na rynku złote "monety", no powiedzmy numizmaty niewiadomego przeznaczenia, w zestawach po cztery. Dlaczego niewiadomego? Ponieważ ich czteroznakowe awersy w języku kitańskim nie mają zupełnie żadnego sensu. Zestawione są ze sobą znaki odpowiadające znaczeniom: mauzoleum, wysłannik, zaleta i kontrolować lub wielki, odpowiedź, wzniosły i wojenny. Nie układają się one w żadne patetyczne hasła lub życzenia, jak to ma miejsce na monetach i amuletach keszowych. Co więcej, niektóre znaki na awersach pochodzą z kitańskich epigrafów odnoszących się do nazw własnych (są to w sumie tylko ich cześci) i nigdzie indziej nie pojawiających się. Ktoś świadomie dobierał jak najdziwniejsze i najrzadsze znaki. Należy tu jeszcze wspomnieć, że każdy z tych numizmatów został dodatkowo opatrzony jednym znakiem chińskim na rewersie, także w żaden sposób niezwiązanym z awersem. Czy mogłaby to być prymitywna próba wprowadzenia oznaczenia mennicy, jak to naprawdę robiono w wiekach późniejszych? Tego nie wiadomo, pewnym jest natomiast, że fałszerze odnieśli sukces ponieważ zarówno zestaw z mitycznymi bestiami, jak i zestaw czterech złotych "monet" sprzedały się za bardzo duże pieniądze.
Monety keszowe Kitanów to wdzięczny temat do zbierania. Jak wszystkie monety tzw. dynastii tatarskich lub barbarzyńskich (dynastia Liao, Zachodnia dynastia Liao - Chanat Kara Kitajów, dynastia Jin, dynastia Qi, Zachodnia dynastia Xia i monety Mongołów przed podbiciem Chin), należą do rzadziej pojawiających się na rynku. Radzę zachować dużą ostrożność przy ich zakupie i zaopatrywać się tylko i wyłącznie w pewnym źródle.
