W połowie 2021 roku dr Hao Zhao opublikował wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 2015-19 na stanowisku Guanzhuang w prowincji Henan. Szczerze przyznam, że z taką "bombą" to ja bym tyle nie wytrzymał i szybciej oznajmił, co odkryłem. Dlaczego? Bo dr Hao Zhao odkrył pozostałości najstarszej znanej nauce mennicy.
Stanowisko Guanzhuang obejmowało swoim zasięgiem pozostałości antycznego miasta, które w tamtym miejscu funkcjonowało w latach 800-450 p.n.e. Mamy tu zatem do czynienia z osadnictwem końcowego okresu Zachodniej dynastii Zhou (1046-771 p.n.e.) i w pełni z okresu Wschodniej dynastii Zhou (770–256 p.n.e.), co więcej lata jego funkcjonowania pięknie wpisują się w Epokę Wiosen i Jesieni (770-476 p.n.e.).
Podczas badań ustalono, że w mieście znajdowała się wydzielona dzielnica przemysłowa, w której znajdowały się pracownie ceramiczne, warsztaty obrabiania kości i jadeitu, odlewnia brązu i mennica. W tej ostatniej natrafiono na zużyte i nieużyte formy odlewnicze oraz dwie monety-szpadle. Badania radiowęglowe kontekstu archeologicznego, w którym znajdowały się mennicze artefakty wykazały, że miejsce to funkcjonowało w latach 640-550 p.n.e.
Na podstawie dostępnych informacji pochodzących z not prasowych oraz wiadomości, które opublikował dr Hao Zhao postaram się tutaj zinterpretować znalezisko i odpowiedzieć na kilka nasuwających się pytań.
Jaki to był typ monet?
Zdjęcia numizmatów i pozostałości form odlewniczych wskazują na tzw. typ szpiczasty monet-szpadli o pustej rękojeści. W literaturze angielskiej znany jest pod terminem "pointed shoulder hollow handle spade money" lub "pointed foot hollow handle spade money". Rozpoznaje się go patrząc na numizmat ułożony rękojeścią do góry. W ten sposób trzeba sobie wyobrazić człowieka, gdzie rękojeść jest głową umieszczoną pomiędzy ramionami, natomiast u dołu mamy nogi i krocze. W ten sposób klasyfikuje się wszystkie monety-szpadle.
 |
| Monety-szpadle z mennicy w Guanzhuang. Źródło: m.cyol.com |
Patrząc na numizmaty z Guanzhuang mamy odpowiednio:
- głowę - rękojeść pustą, tzn. że wygląda to tak, jakby moneta była przystosowana do umieszczenia w niej styliska
- ramiona szpiczaste
- nogi szpiczaste
- krocze łukowate
Jak je produkowano?
Monety-szpadle odlewano z brązu, natomiast formy odlewnicze do ich produkcji wytwarzano z gliny. Do wyprodukowania pojedynczego egzemplarza potrzebny był komplet form składający się z trzech elementów: dwie matryce, w których znajdował się relief awersu i rewersu oraz klin, dzięki któremu powstawał otwór na stylisko. Relief powstawał zapewne przez odbicie w glinie jakiegoś wzorcowego egzemplarza lub jakiejś sztuki pochodzącej z poprzedniej emisji.
Przygotowane formy składano ze sobą, matryce reliefem do siebie a w otwór, do którego później wlewano ciekły brąz, wsadzano klin. Co ciekawe ten ostatni był wyposażony w wypustki umieszczone niedaleko ostrej krawędzi, tak aby nie zamknął światła kanału wlewowego. Zgromadzony materiał archeologiczny z Guanzhuang jest reprezentowany przez całe bogactwo klinów. Odkryte egzemplarze mają czworo- lub sześciokątny przekrój i co ciekawe, większość z nich ma geometryczne oznaczenia na ścianie u podstawy lub na samej podstawie. Sądzi się, że są to oznaczenia serii produkcyjnych.
 |
| Kliny z Guanzhuang. Źródło: m.cyol.com |
 |
| Formy mennicze: dwie z reliefem i klin. |
Kto był ich emitentem?
Trudność w ustaleniu emitenta polega na tym, iż mamy tu do czynienia z monetą niemą. Znane są nauce monety-szpadle opisywanego tu typu, które posiadają inskrypcje w stylu wielkopieczęciowym, które jasno wskazują na miejsce produkcji. To jest jednak rzadkość. W większości monety-szpadle o pustej rękojeści są nieme. Należą one do dość wczesnych form pieniądza, gdzie obecność inskrypcji widać była zbędna. Datowanie znalezisk pomaga tu częściowo. Generalnie w historiografii chińskiej przyjmuje się, że nazwa danego okresu jest też nazwą kraju, np. dynastia Song jest też nazwą państwa, czyli po prostu Song. Tak w ówczesnych źródłach nazywano Chiny, gdy przedstawiciele rodu Song rządzili Krajem Środka. Podobnie będzie, gdy na tronie po Songach zasiądzie dynastia Yuan. W źródłach np. koreańskich pisano, że wysłano poselstwo do Yuanu, w znaczeniu, że posłano je do Chin. To tak, jakby Polskę Piastów nazywano np. "Piastowiem", a po wygaśnięciu tegoż rodu "Andegawenią", bo ród Andegawenów zasiadł po Piastach na tronie. Taka periodyzacja bardzo pomaga w określaniu emitentów monet, bo mamy tu do czynienia z nazwą kraju i rodu panującego jednocześnie. W przypadku Wschodniej dynastii Zhou niestety tak nie jest i już tłumaczę dlaczego. Otóż mamy tu do czynienia z okresem przedcesarskim. Chiny w tym czasie nie były monolitem zjednoczonym pod jednym berłem. To dopiero się stanie w roku 221 p.n.e. kiedy cesarz Shi Huangdi zjednoczy Chiny i ustanowi Cesarstwo Qin. Wczesny okres Wschodniej dynastii Zhou, czyli Epoka Wiosen i Jesieni to czas rozdrobnienia feudalnego. Księga Liji informuje, że wówczas w Chinach były 1773 państwa z czego dziś 148 znamy z nazwy. Wiele z nich bardzo luźno traktowało swoje obowiązki poddańcze względem przedstawicieli rodu Zhou. Zatem jakie państwo rozpościerało swoje terytoria na badanym przez archeologów terenie?
Guanzhuang położone jest w północnej części prowincji Henan, około 10 km na południe od rzeki Huanghe. Obszar ten w omawianym okresie był terenem granicznym między państwem Jin, a Zhou. W literaturze numizmatycznej częściowo się to potwierdza, ale dodatkowo proponuje się jeszcze państwo Zhao (David Hartill, Cast Chinese Coins). To ostatnie trzeba tu jednak odrzucić, powstało ono dopiero w roku 403 p.n.e. Co więcej, na korzyść państwa Jin przemawia dystrybucja podobnych znalezisk archeologicznych, która swoim zasięgiem obejmuje północno-wschodnią część prownicji Henan i duże obszary prowincji Shanxi, co pokrywa się z proponowanym przez geografię historyczną obszarem tegoż państwa. Zatem z pewną dozą niepewności można przyjąć, że emitentami odkrytych monet byli książęta z Jin.
 |
| Mapa Chin w Epoce Wiosen i Jesieni. Czerwoną gwiazdką zaznaczyłem stanowisko w Guanzhuang. Mapa zaczerpnięta z Wikipedii. |
Na zakończenie w skrócie, co numizmatyka zawdzięcza temu odkryciu. Przede wszystkim bardzo dokładnie poznano proces produkcji monet-szpadli, wiemy więcej o funkcjonowaniu antycznych chińskich mennic oraz dzięki metodom datacji "postarzono" monety-szpadle. Do tej pory tego typu numizmaty datowano na lata 500-400 p.n.e.
