Czoch, cash, czen, cien, sapek a może sapejka? Moneta keszowa w źródłach polskojęzycznych w latach 1818-1930. Cześć II

Poprzedni wpis serii: część I

W 1823 roku wydano w Polsce przetłumaczone z języka rosyjskiego "O Japonii : uwagi W. Gołownina do których jest przydany Słowniczek japoński układu K. P. Thunberga". Były to wspomnienia Wasilija Gołownina (19.04.1776 - 11.07.1831) rosyjskiego żeglarza, który w 1811 roku dostał się do japońskiej niewoli podczas badań południowej części archipelagu Wysp Kurylskich. Uwięziony w Hakodate na wyspie Hokkaido spędził w Kraju Kwitnącej Wiśni dwa lata. Czas ten skrzętnie wykorzystał, aby jak najlepiej poznać Japonię. Po uwolnieniu opisał swoje spostrzeżenia w pracy "Записки флота капитана Головнина о приключениях его в плену у японцев в 1811, 1812 и 1813 годах. С приобщением Замечаний его о Японском Государстве и народе", dzięki której uzyskał sławę eksperta w sprawach japońskich. Między innymi dzięki temu został w 1818 członkiem Rosyjskiej Akademii Nauk. Wydana w Polsce praca informuje na stronie 111:

Pieniądze u Japończyków są troiakiego gatunku: złote, srebrne i miedziane, ostatnie bywaią okrągłe, i z dziurkami we środku, przez które nawlekają sznurek i noszą zamiast worka lub sakiewki. Monety zowią się po Japońsku mon. Japończykowie zobaczywszy naszą kopiykę porównywali ią ze swoiemi pieniędzmi, i z najdowali w niey cztery mony.

Strona tytułowa. Źródło: Polona

Opis w swym charakterze jest bardzo podobny do informacji przekazanej przez Franciszka Grzymałę w 1818 z tą różnicą, że tym razem pada nazwa monety keszowej, którą posługiwali się sami Japończycy, czyli "mon". Termin ten pochodził od sino-japońskiego odczytania znaku 文 i znaczył dokładnie to samo, co w Chinach wén (=chińskie odczytanie znaku 文), czyli pojedynczą monetę keszową. Co ciekawe autor podaje jeszcze kurs kopiejki do japońskiej monety keszowej wynoszący 1:4, ale raczej nie był to żaden oficjalny przelicznik.

Polskie wydanie pracy Wasilija Gołownina jest wzbogacone wyobrażeniem japońskiej monety-sztabki. Na stronie 110 zamieszczono rycinę złotego kobana, pochodzącego ze zbioru medali znanego wówczas polskiego numizmatyka Krzysztofa Wiesiołowskiego (1742-1826), członka Warszawskiego Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk, kolekcjonera starożytności i autora takich prac jak: "O pożytkach z wiadomości starożytnych numizmatów greckich i rzymskich" i "O numizmacie srebrnym ostatniego z Piastów". Krzysztof Wiesiołowski jawi się zatem jako pierwszy znany z imienia i nazwiska polski numizmatyk, który posiadał w kolekcji wschodnio-azjatycki numizmat. Przyjąć zatem można, że tradycja naszej rodzimej numizmatyki zafascynowanej Dalekim Wschodem korzeniami swymi sięga aż 200 lat wstecz. 

Podejrzewam, że koban Krzysztofa Wiesiołowskiego do Europy trafił za sprawą Holendrów. Wówczas tylko oni mogli handlować z izolującą się od świata zewnętrznego Japonią. Mieli koło Nagasaki specjalnie do tego wyznaczoną sztuczną wyspę Dejima. Tam sprzedawali swoje towary m.in. za kobany. Cześć z nabytych monet została przez Holendrów ostemplowana puncą wzorowaną na herbie holenderskim i wyceniona na 8-10 rijksdaalderów. Takie monety puszczono w obieg na Archipelagu Sundajskim. Inne zapewne trafiały do Europy, gdzie je przetapiano.

Rycina monety koban pochodzącej z kolekcji Krzysztofa Wiesiołowskiego. Źródło: Polona

Koban z puncą ukazującą lwa holenderskiego. Źródło: British Museum

"Podróż do Chin przez Mongoliją w latach 1820 i 1821. przez Jerzego Tymkowskiego odbyta. T. 1" wydana została w 1827 roku. Pozycja ta to relacja polskiego podróżnika i dyplomaty na służbie carskiej, który jako pracownik Ministerstwa Spraw Zagranicznych został wysłany do Pekinu w roli świeckiego członka misji prawosławnej. W swojej pracy dwukrotnie wspomniał monety keszowe. Na stronie 36, gdy objaśniał pojęcie chińskiego lianga:

Lana jest waga Chinska, zbliżająca się wartości dwóch rubli śrebrnych. W całem państwie Chińskiem nie używają ani śrebnej ani złotej monety, tylko Czeny z mosiądzu, po Mongolsku Dszode, z czego Sibirczycy Tschode albo Tszech zrobili, co jeszcze mniej ma wartości jak kopejka,

i na stronach 331-332, gdy wspomniał o zakupie paszy dla zwierząt:

Do paszenia bydła, kupiliśmy bardzo dobrego zielonego siana u właściciela gospody za 3 Czen*), niezbyt wielką wiązkę około funta ważącą. Za napojenie bydła z nadzwyczajnie głębokiej studni musieliśmy także od sztuki po jednym Czenie zapłacić

wraz z przypisem do "3 Czen*)" również na tych samych stronach:

*) Czen jest mała okrągła mosiężna moneta, mająca małą czworograniastą dziurkę i napis pod którym Cesarzem była bitą. Podobne Ceny albo Czeny po 500 sztuk razem na sznurku bywają wiązane. Aż do samego Pekinu dawano nam za jednę lanę albo 8 3/4 zalotników srebra, aż do 1150 sztuk Czenów. U. A.

W powyższych fragmentach autor przedstawia cały katalog lokalnych określeń odnoszących się do monety keszowej. Otóż w Kraju Środka najczęściej stosowano określenie qián 錢  (wymowa zbliżona: ćjen), co znaczyło moneta, pieniądz. Przytoczone przez Jerzego Tymkowskiego przykłady to albo zrusyfikowane transkrypcje oryginalnego chińskiego słowa - czen i cen, albo charakterystyczne dla północnych rubieży Chin szczególnie dla Mongolii i Mandżurii nazwy: dszode, tschode i tszech, które w istocie były zmodyfikowanymi formami chińskiego qiána. Ich specyficzna wymowa wynikała z dostosowania słowa chińskiego do fonetyki lokalnych języków (mongolskiego, mandżurskiego).

Strona tytułowa "Podróży do Chin...". Źródło: Polona

Wspomniany przez Jerzego Tymkowskiego "napis pod którym Cesarzem była bitą" nie był imieniem cesarza, ale nazwą ery jego panowania, czyli niánhào 年號. W Chinach każdy władca obejmując smoczy tron wybierał dewizę swoich rządów. Mogły to być hasła związane z programem politycznym, tytuły dynastyczne, teksty religijne, zaklęcia i inne. Tak ustanowione niánhào stawało się podstawą kalendarza, np. 2 rok ery Qian Long, 5 rok ery Jia Qing. Początkowo jeden i ten sam władca, mógł zmieniać niánhào nawet co klika lat, jednak w czasach, gdy Jerzy Tymkowski był w Chinach, stosowano już zwyczaj jednej nazwy ery na całe rządy jednego władcy. Sam zwyczaj umieszczania niánhào na awersie monet pojawił się w chińskiej tradycji menniczej już w IV wieku, a upowszechnił i ustandaryzował ostatecznie w czasach dynastii Song (X - XIIIw). Autor był w Chinach w latach 1820-1821, wówczas 1820 rok był 25 rokiem panowania cesarza Renzonga (1796-1820), a więc w 25 rokiem ery Jia Qing (taką dewizę przyjął ten władca na oznaczenie okresu swoich rządów), a 1821 był pierwszym rokiem panowania cesarza Xuanzonga (1821-1851), a więc 1 rokiem ery Dao Guang. Produkowane w tym czasie monety nosiły na swych awersach inskrypcje odpowiednio: w 1820 jeszcze Jia Qing tong bao (嘉慶通寶) - wyemitowane za panowania Renzonga, a w 1821 już Dao Guang tong bao (道光通寶) - wyemitowane za panowania Xuanzonga.

Awers monety Jia Qing tong bao. Znaki: 嘉 (Jia) na górze i 慶 (Qing) na dole, składają się na niánhào cesarza Renzonga (1796-1820).

Awers monety Dao Guang tong bao. Znaki: 道 (Dao) na górze i 光 (Guang) na dole, składają się na niánhào cesarza Xuanzonga (1821-1851).

Z dodatkowych informacji dowiadujemy się, że monety nawlekano na sznurki po 500szt. W Chinach w większych transakcjach posługiwano się jednostką obrachunkową zwaną sznurem monet - po chińsku chuàn 串 lub diào 吊. Wzorcowo taki sznur powinien mieć w sobie 1000 monet i być równy wartością jednemu liangowi srebra, ale w rzeczywistości w zależności od regionu standard był inny. Tu w relacji Jerzego Tymkowskiego mamy do czynienia raczej z połową chuàna, natomiast wspomniany przez niego kurs lianga do monety keszowej wynosił 1:1150.

Mężczyzna ze sznurem monet na ramieniu. Zdjęcie wykonane około roku 1900 w Chinach. Źródło: Chinese pictures: notes on photographs made in China - J.F. Bishop

Syczuańczyk niosący sznury monet. Zdjęcie wykonane w roku 1917. Autor: Sidney D. Gamble

Jeśli chodzi o relację na temat monety kruszcowej, to w istocie w Chinach w tym czasie nie posługiwano się monetą złotą, ale nie do końca prawdą jest to, co autor powiedział o monecie srebrnej. W transakcjach o większej wartości posługiwano się jambami (ang. sycee) - srebrnymi sztabkami najczęściej w kształcie łódki lub miseczki. Możliwe, że taka forma pieniądza nie była dla autora monetą, tylko wspomnianą "laną", czyli liangiem srebra.

50-liangowa jamba z kolekcji chińskiego Muzeum Finansów i Podatków. Źródło: Wikipedia

Wizerunki jamb opublikowane w 1843 na łamach Illustrirte Zeitung nr. 6 (5 sierpień 1843). Źródło: Wikipedia

Ciąg dalszy w części III.

Czoch, cash, czen, cien, sapek a może sapejka? Moneta keszowa w źródłach polskojęzycznych w latach 1818-1930. Cześć I

Wydawać by się mogło, że numizmatyka keszowa jest w Polsce dość młodą dziedziną. Prac na jej temat we współczesnych źródłach nadal jest niewiele. Stan badań w tej dziedzinie przedstawił Dariusz Marzęta na swoim blogu. Wspomina w nim artykuły prof. E. Soczewińskiego w Lubelskich Wiadomościach Numizmatycznych (1995, 2012) i P. Bohdanowicza i H. Krause z lat 2010-2011, które ukazały się na łamach pięciu numerów Przeglądu Numizmatycznego. W 2022 ukazało się pierwsze w Polsce wydawnictwo zwarte na temat monet keszowych autorstwa wspomnianego już Dariusza Marzęty. W ten sposób przedstawia się cały współczesny dorobek w tej dziedzinie, jeśli chodzi o wydawnictwa papierowe. A jak sytuacja wyglądała wcześniej? Od kiedy Polacy mogli czytać o keszówkach? Kiedy pojawiła się pierwsza wzmianka na temat monet keszowych? Zapraszam do lektury.

Niniejsza seria wpisów blogowych jest chrestomatią wszelkich wzmianek, nawet najdrobniejszych przypisów na temat monet keszowych, jakie udało mi się namierzyć w źródłach polskojęzycznych pochodzących z lat 1818-1930. Przytoczone teksty pochodzą z prac naukowych, popularno-naukowych i beletrystycznych autorów polskich i przetłumaczonych na język polski autorów zagranicznych. Kolejność cytowanych treści została uporządkowana chronologicznie od najstarszej do najmłodszej. Każdy z przytaczanych tekstów zachowałem w oryginalnej pisowni i aby ułatwić czytelnikowi poruszanie się w temacie, opatrzyłem komentarzem - dłuższym lub krótszym w zależności od wagi informacji i ilości błędów w niej zawartych. Od razu na wstępie zaznaczę, że najczęściej pojawiającą się pomyłką autorów jest informacja o biciu monet keszowych. Jest to dość powszechny błąd wynikający z nieznajomości procesu produkcyjnego tego bilonu. Monety keszowe w 99% przypadków produkowano techniką odlewu. W poszukiwaniach tekstów wykorzystałem repozytoria internetowe Polona i RCIN oraz stronę Niewiarowski.com.

Pierwsza wzmianka na temat monety keszowej niewymieniająca jeszcze jej nazwy pojawiła się w Dzienniku Wileńskim t. 2, nr, 11 wydanym w 30 listopada 1818 w artykule "Rys Cesarstwa Japonskiego, przez Franciszka Grzymałę". Na stronach 438-439 autor opisuje japoński trójmetaliczny system monetarny:

Pieniądze japońskie składają się z monety złotey, kształtu podługowato-prostokątnego, zestęplem, na którym waga jest wyrażona. Nazwiska ich są następujące; kobang stary, kobang nowy i itchip nowy. Moneta srebrna również idzie na wagę: tego rodzaju są: itaganes mający 62 jedności, nandiogin, ważący jedności takichże 7 1/2. Pieniądze miedziane są okrągłe, z małemi czworoktątnemi pośrodku dziurkami, dla nizania na sznurek: na obwodzie stępla znayduje się napis. Tail jest moneta idealna, równająca się walorowi talara, którey Japończykowie w handlu z Holendrami używają.

Skany artykułu Franciszka Grzymały: strona tytułowa i fragment o monecie japońskiej. Źródło: Polona

Opis fizyczny miedzianego bilonu na pewno charakteryzuje ówcześnie będącą w obiegu monetę kanei tsuho (寛永通寳), odlewaną z różną częstotliwością od roku 1626. Tej monecie należy oddać palmę pierwszeństwa, jako pierwszej wzmiankowanej keszówce w źródle polskojęzycznym. Niestety nazwa jej nie padła, ale pojawiły się nazwy monet-sztabek, co prawda nieco zniekształcone. Wymienione "kobangi" to w istocie złote monety-sztabki kobany (小判). Wspomniane "stare" to na pewno wcześniejsze emisje z lat 1601-1736, które charakteryzowały się większą wagą - 4,76 momme = 17,6g, natomiast "nowe" to mniejsze produkowane po roku 1736 3,5 mommowe (13,1g) kobany. Nazwa "itchip" zapewne odnosi się do małej złotej monety-sztabki ichibubankin (一分判金) znanej pod krótszą nazwą ichibu (1 bu) emitowanej w Japonii od roku 1599. Jeśli chodzi o srebrne monety-sztabki, to "itaganes" pozostaje dla mnie enigmą, natomiast "nandiogin" to z pewnością nanryogin (南鐐銀) o nominale 2 shu produkowany w Kraju Kwitnącej Wiśni od roku 1772. Franciszek Grzymała zapewne bazował na źródle zachodnio-europejskim. Wskazuje na to użyty przez niego dalej w tekście termin "tail" na określenie chińskiej jednostki obrachunkowej. Słowo "tail", czyli tael rozgościło się w zachodniej literaturze numizmatycznej za sprawą Portugalczyków, którzy zapożyczyli malajski termin "tahil" na oznaczenie chińskiego lianga (około 37,5 g srebra). Przy okazji wspomnę, bo słowo to będzie się jeszcze wielokrotnie pojawiać w niniejszej serii wpisów, że prace bazujące na źródłach rosyjskich stosowały termin лян, czyli zrusyfikowaną postać słowa liang. Z niego początek wzięły polskie formy: łań, łan i lana.

Awers i rewers monety kanei tsuho. Źródło: Wikipedia

Złota moneta-sztabka koban. Źródło: Wikipedia

Złota moneta-sztabka ichibubankin. Źródło: Wikipedia

Niespełna cztery i pół miesiąca po tekście Franciszka Grzymały na łamach obu czasopism, tj. Gazety Lwowskiej (nr 43 z dnia 16 kwietnia 1819, str. 171) i Gazety Warszawskiej (nr 31 z dnia 17 kwietnia 1819, str. 734) pojawiło się krótkie podsumowanie kapitału Wielkiego Banku Handlowego w Pekinie:

Kapitał wielkiego banku handlowego w Pekinie; stolicy Cesarstwa Chińskiego, wynosi 63 miliionów 500,000 funtów szterlingów (2,540 miliionów zł: Pol:). W gotowych pieniądzach; powiększey części zagranicznych, ma 20 miliionów, w akcyiach kupieckich iest 10 miliionów, w akcyiach kraiowych 18 miliionów 500,000, a w akcyiach prywatnych Cesarza 15 miliionów funt: szterl:. Ilość wydanych przez bank obligacyy i biletów, z których każdy wydaie się na 3,000 Cash (Cash iest iedyna moneta maiąca bieg w Chinach, a 3000 Cash czynią 1 funt szterling) wynosi 53 miliiony 500,000 funt: szterlingów.

Tekst powyżej notuje pierwsze w źródle polskojęzycznym użycie w stosunku do chińskiej monety terminu "cash", z którego to dziś mamy stosowane w naszym rodzimym języku formy "moneta keszowa", czy w wersji zdrobniałej "keszówka". Niestety o autorze nie da się nic powiedzieć, bo posłużył się pseudonimem X. Odniesienia do funtów szterlingów i wspomnianego "casha" bezsprzecznie wskazują, że bazował na źródle anglojęzycznym. Anglicy termin "cash" pierwotnie stosowali na określenie małych miedzianych monet emitowanych w Indiach Brytyjskich, ale z biegiem czasu, gdy interesy Albionu sięgneły Kraju Środka, termin ten przylgnął na stałe do chińskiej monety zdawkowej. I tym razem Portugalczycy okazali się pośrednikami, bo "cash" wywiódł się z portugalskiego "caixa", a ten z tamilskiego "kāsu" - nazwy południowo-indyjskiej jednostki monetarnej, który swą nazwę zawdzięcza jeszcze starszej tradycji, bo sanskryckiej "karsie" jednostce stosowanej do odważania złota i srebra. Co ciekawe, tekst przytacza też stosunek wartości funta szterlinga do monety keszowej i funta szterlinga do złotego polskiego, co pozwala określić kurs złotówki do chińskiej monety keszowej na 1:75 w roku 1819.

Ciąg dalszy w części II.

Kai yuan tong bao i wielkie prześladowanie buddyzmu

Proszę Państwa, znów nasz mały keszówkowy polski światek zaczyna się ożywiać, co oczywiście bardzo cieszy. Polecam powstającą ciekawą pracę Pawła Bohdanowicza o monetach keszowych odlewanych z posągów Buddy. Artykuł jest w fazie rozwojowej i można śledzić proces jego powstawania tu: 大仏 Monety Wielkiego Buddy. Fakty i legenda - Japonia i Chiny

Postanowiłem dorzucić swoje trzy grosze do tekstu, tzn. wspomnieć o jeszcze jednym przypadku odlewania monet keszowych z buddyjskich dewocjonaliów. W tekście Pawła Bogdanowicza możemy przeczytać o Shizongu (954-959) z Późnej Dynastii Zhou, otóż miał on swojego niechlubnego prekursora, który żył 100 lat wcześniej.

W roku 840 na smoczym tronie zasiadł Li Chan znany w historii jako cesarz Wuzong z dynastii Tang. Objął rządy nad krajem w trudnej sytuacji politycznej. Na zachodzie wasalowie Tangów mieli problemy z plemionami Ujgurów. Wewnątrz kraju grupy lokalnych gubernatorów coraz bardziej uniezależniały się od władzy centralnej. Gospodarka słabła przez niską ilość monety w obiegu, a skarb cesarski do najzasobniejszych nie należał. Skąd władca mógłby wziąć pieniądze w takiej sytuacji? Możliwości Wuzong miał dość ograniczone. Nie stać go było na kampanię zagraniczną, bo sam ledwie sobie radził z Ujgurami. Nie miał też wystarczających sił, aby wyegzekwować coś od rodów prowincjonalnych. Te były tak silne, że cesarz musiał umiejętnie meandrować pomiędzy nimi, aby któregoś nie wzmocnić zanadto, ani nikogo nie rozdrażnić. Na dworze w Chang'an (stolica Tangów) żywa była pamięć wielkich buntów anty-tangowskich, które miały miejsce w drugiej połowie VIII wieku. 

W tej sytuacji cesarz Wuzong skierował swoją uwagę na buddyzm - wówczas najpopularniejszą religię w Chinach. Przeciwnik idealny - bogaty, słaby militarnie i na dodatek niecieszący się dobrą sławą u taoistów i konfucjanistów. Władca nie miał wielkich wyrzutów sumienia w podjęciu działań antybuddyjskich, bo prywatnie był zagorzałym taoistą. Uważał, że buddyzm jako element nierodzimy jest niekompatybilny z kulturą chińską, a jego obecność wywiera negatywny wpływ na społeczeństwo. Cesarz popierał krytykę taoistów i konfucjanistów pod adresem indyjskiej wiary zarzucając jej zbyt silne przywiązanie do śmierci. Taoizm natomiast głosił osiągnięcie nieśmiertelności. Trzeba dodać, że zagadnienie to głęboko interesowało władcę i miało, niestety dla niego, w przyszłości przyczynić się do skrócenia jego rządów.

W roku 842 cesarz Wuzong pod wpływem swojego duchowego taoistycznego przewodnika - mnicha Zhao Guizhena, wydał antybuddyjski edykt, który w historii Chin rozpoczął tzw. "wielkie prześladowanie buddyzmu" znane również pod nazwą "wielkiego prześladowania ery Huichang" (nazwa ery to dewiza panowania cesarza Wuzonga w latach 841-846). W latach 842-844 trwała konfucjańska faza prześladowań, w której starano się zmniejszyć liczbę kleru buddyjskiego przez kierowanie jego członków do życia świeckiego oraz pozbawiano urzędów mnichów buddyjskich piastujących wysokie stanowiska. W 844 roku prześladowania weszły w drugą, o wiele ostrzejszą fazę, bowiem Wuzong zdecydował się całkowicie zniszczyć buddyzm w Chinach. Cesarska Rada do Spraw Kultu wzięła na celownik 4600 klasztorów, 40000 pustelni, 260500 mnichów i mniszek. Majątek buddyjski postanowiono zrabować, a to czego nie da się zabrać, zniszczyć. Wydarzenia tej fazy są przedmiotem zainteresowania numizmatyki. Oddajmy głos kronice 新唐書 (Xin Tang Shu, "Nowa kronika dynastii Tang"):

"...w czasie, gdy Wuzong zakazał buddyzmu, Li Yuyan 李郁彥 zarządca mennicy w Yongping, zaproponował, aby wszystko, co wykonane z brązu, posągi, dzwonki, gongi, kadzielnice, instrumenty, zostało skonfiskowane i odnotowane przez urzędy. W ten sposób zasoby miedzi w prefekturach i powiatach zostałyby znacznie zwiększone. Do tej pory pomimo ciągłych wysiłków urzędników Komisji Soli i Żelaza, zwiększenie produkcji pieniężnej było dla nich niemożliwe. Zaproponował, aby inspektorzy byli upoważnieni do uzyskiwania zgód na otwarcie nowych mennic. Ze swojej strony gubernator Huainan, Li Shen 李紳, zażądał oznaczania [na rewersach] nazw prefektur imperium, w których produkowano monety. Stolica produkować miała monety ze znakiem jing 京. Jeśli chodzi o wymiary, średnica powinna odpowiadać średnicy kai yuan tong bao. W handlu zakazano używania starych monet. Kiedy Xuanzong 宣宗 wstąpił na tron, porzucono politykę ery Huichang; nowe monety, które można było odróżniać po znakach na [rewersach], zostały przetopione na posągi buddyjskie."

W zacytowanym źródle mowa jest o emisjach monet kai yuan tong bao z oznaczeniem menniczym na rewersie. W literaturze określa się je jako "monety kai yuan ery Huichang". Ich produkcję rozpoczęto w roku 845, ale już rok później wstrzymano z powodu śmierci cesarza Wuzonga. Sądzi się, że powodem jego zgonu było zatrucie taoistycznymi eliksirami nieśmiertelności. Następca - cesarz Xuanzong poprowadził politykę zupełnie odwrotną. Cały entourage poprzednika odsunął od znaczących stanowisk i w ich miejsce powołał ludzi sobie przychylnych. Postanowił wynagrodzić buddystom ich krzywdy i stąd też jego rozkaz o przetopieniu emisji kai yuan tong bao z lat 845-846 z powrotem na posągi. 

Jak dziś wiemy, nie udało się ich wszystkich wyłapać z obiegu, są one stale obecne na rynku kolekcjonerskim. Wiele ich odmian jest nawet dość popularnych. Najkrócej mówiąc, jeśli mamy w kolekcji monetę kai yuan tong bao z rewersem opatrzonym jednym z 23 znaków wymienionych poniżej, to mamy właśnie pamiątkę po dramatycznych wydarzeniach rządów cesarza Wuzonga.

Spis oznaczeń menniczych monety kai yuan tong bao ery Huichang:

昌 Chang (era Huichang 會昌)

京 Jing (stolica Chang’an 長安)

藍 Lan (Lantian-xian 藍田縣)

平 Ping (Pingzhou 平州)

永 Yong (Yongzhou 永州)

宣 Xuan (Xuanzhou-xian 宣州縣)

益 Yi (Yizhou 益州)

襄 Xiang (Xiangzhou 襄州)

洛 Luo (Luozhou 洛州)

越 Yue (Yuezhou 越州)

潭 Tan (Tanzhou 潭州)

鄂 E (Ezhou 鄂州)

兗 Yan (Yanzhou 兗州)

興 Xing (Xingzhou 興州)

福 Fu (Fuzhou 福州)

丹 Dan (Danzhou 丹州)

梁 Liang (Liangzhou 梁州)

梓 Zi (Zizhou 梓州)

荆 Jing (Jingzhou 荆州)

潤 Run (Runzhou 潤州)

廣 Guang (Guangzhou 廣州)

桂 Gui (Guizhou 桂州)

洪 Hong (Hongzhou 洪州)

Tiền cổ Việt Nam - Đỗ Văn Ninh

"Tiền cổ Việt Nam", czyli "Dawne pieniądze Wietnamu" autorstwa Đỗ Văn Ninha to praca przekrojowa ukazującą dzieje środków płatniczych od czasów dynastii Đinh (968-980) do dynastii Nguyễn (1802-1945). Publikacja jest zbiorem różnych artykułów powstałych na przestrzeni lat 70, 80 i 90-tych. Traktuje o całej historii pieniądza Wietnamu doby monarchii, a więc nie tylko o keszówkach, ale i o innych rodzajach monet, sztabkach czy banknotach. Pewne tematy są bardziej uwypuklone. Widać tu szczególne zainteresowanie autora takimi tematami jak mennictwo z czasów cesarza Lê Hiển Tônga czy wczesnego okresu dynastii Nguyễn. Autor wzbogacił pracę o stan badań i ogólne zagadnienia związane z produkcją i funkcjonowaniem pieniądza w dawnym Wietnamie. Nie brak też odwołań do archeologii, co nie powinno dziwić, bo profesor Đỗ Văn Ninh jest jednym z pierwszych rodzimych profesjonalnych archeologów. Inne prace spod pióra Đỗ Văn Ninha to: "Từ Điển Chức Quan Việt Nam" - "Słownik urzędników Wietnamu", "Thành cổ Việt Nam" - "Twierdze Wietnamu". Spis treści pracy "Tiền cổ Việt Nam" i jego tłumaczenie wklejam poniżej.

Spis treści:

Drodzy czytelnicy - Wprowadzenie

I. Stan badań nad dawnym pieniądzem Wietnamu

A. Charakterystyka zabytków

B. Znaczenie zabytków

C. Każda epoka ma własny charakter

D. Dawny pieniądz bywa zwodniczny

E. Kilka uwag na temat badań nad dawnym pieniądzem Wietnamu

II. Pieniądz okresu dynastii Lý i Trần 

A. Pieniądz dynastii Đinh

B. Pieniądz Wczesnej dynastii Lê

C. Pieniądz dynastii Lý

D. Pieniądz dynastii Trần

E. Przykłady monet niezidentyfikowanych

III. Pieniądz dynastii Hồ

A. Banknoty "Thông bảo hội sao”

B. Pieniądz miedziany

Załącznik

IV. Pieniądz wczesnego okresu Późnej dynastii Lê

A. Wybrane zagadnienia historyczne

B. Rodzaje pieniądza

Załącznik

V. Pieniądz dynastii Mạc

A. Wybrane zagadnienia historyczne

B. Rodzaje pieniądza

VI. Pieniądz Odrodzonej dynastii Lê

A. Wybrane zagadnienia historyczne

B. Rodzaje pieniądza

C. O fenomenie monet ery Cảnh Hưng

VII. Pieniądz dynastii Tây Sơn

A. Rodzaje pieniądza

B. Sytuacja monetarna w okresie Tây Sơn

C. Zagadnienia warte uwagi

VIII. Pieniądz za panowania cesarza Gia Longa

A. Pieniądz panów z rodu Nguyễn

B. Pieniądz ery Gia Long

C. Komentarz

IX. Pieniądz za panowania cesarza Minh Mạnga

A. Pieniądz z miedzi i cynku

B. Pieniądz srebrny

C. Pieniądz złoty

D. Organizacja i prawo

X. Pieniądz za panowania cesarza Thiệu Trị

A. Pieniądz z miedzi i cynku

B. Pieniądz srebrny

C. Pieniądz złoty

D. Komentarz

XI. Pieniądz za panowania cesarza Tự Đứca

A. Pieniądz z miedzi i cynku

B. Pieniądz srebrny

C. Pieniądz złoty

D. Komentarz

XII. Pieniądz późnego okresu dynastii Nguyễn

A. Pieniądz za panowania cesarza Kiến Phúca

B. Pieniądz za panowania cesarza Hàm Nghi

C. Pieniądz za panowania cesarza Đồng Khánha

D. Pieniądz za panowania cesarza Thành Tháia

E. Pieniądz za panowania cesarza Duy Tâna

F. Pieniądz za panowania cesarza Khải Địnha

G. Pieniądz za panowania cesarza Bảo Đạia

XIII. Jednostki monetarne i mennictwo

A. Jednostki monetarne

B. Mennictwo

XIV. Dawny pieniądz a gospodarka towarowa

Załącznik zdjęciowy

Spis treści w języku oryginalnym

Thưa cùng bạn đọc

I. VỀ VIỆC NGHIÊN CỨU TIỀN CỔ VIỆT NAM

A. Đặc điểm của di vật

B. Giá trị của di vật

C. Mỗi thời mỗi vẻ

D. Đồng tiền cổ cũng rất hay đánh lừa

E. Vài nét về việc nghiên cứu tiền cổ Việt Nam

II. TIỀN CỔ THỜI LÍ - TRẦN

A. Tiền cổ triều Đinh

B. Tiền cổ triều Tiến Lê

C. Tiền cổ triều Lý

D. Tiền cổ triều Trần

E. Những mẫu tiền chưa được xác định

III. TIỀN CỔ THỜI HỒ

A. Tiền giấy "Thông bảo hội sao”

B. Tiến đồng 

Phụ lục

IV. TIỀN CỔ THỜI LÊ SƠ

A. Mấy vấn đề lịch sử

B. Các kiểu loại tiền 

Phụ lục

V. TIỀN CỔ THỜI MẠC

A. Mấy vấn đề lịch sử

B. Các kiểu loại tiền

VI. TIỀN CỔ THỜI LÊ TRUNG HƯNG

A. Mấy vấn đề lịch sử

B. Các kiểu loại tiền

C. Về hiện tượng tiến Cảnh Hưng

VII. TIỀN CỔ THỜI TÂY SƠN

A. Các kiểu loại tiền

B. Vị trí tiền thời Tây Sơn

C. Mấy điều chú ý

VIII. TIỀN CỔ ĐỜI GIA LONG

A. Tiền cổ thời các chúa Nguyễn

B. Tiền cổ thời Gia Long

C. Nhận xét

IX. TIỀN CỔ ĐỜI MINH MỆNH

A. Tiền đúc bằng đồng và kẽm

B. Tiền đúc bằng bạc

C. Tiền đúc bằng vàng

D. Tổ chức và luật lệnh

X. TIỀN CỔ ĐỜI THIỆU TRỊ

A. Tiền đúc bằng đồng và kẽm

B. Tiền đúc bằng bạc

C. Tiền đúc bằng vàng

D. Nhận xét

XI. TIỀN CỔ ĐỜI TỰ ĐỨC

A. Tiền đúc bằng đồng và kẽm

B. Tiền đúc bằng bạc

C. Tiền đúc bằng vàng

D. Nhận xét

XII. TIỀN CỔ CUỐI THỜI NGUYỄN

A. Tiền đời Kiến Phúc

B. Tiền đời Hàm Nghi

C. Tiền đời Đồng Khánh

D. Tiền đời Thành Thái

E. Tiền đời Duy Tân

F. Tiền đời Khải Định

G. Tiền đời Bảo Đại

XIII. ĐƠN VỊ TIỀN, ĐÚC TIỀN

A. Đơn vị tiền

B. Đúc tiền

XIV. TIỀN CỔ VÀ NỀN KINH TẾ HÀNG HOÁ

Phụ trương ảnh

Wyprawa do Korei Południowej

Na przełomie maja i czerwca bieżącego roku w ramach rodzinnej wyprawy miałem przyjemność odwiedzić Koreę. Oczywiście na tyle, ile okoliczności pozwalały starałem się odwiedzać ciekawe numizmatycznie miejsca. Zapraszam zatem do krótkiej relacji z wyprawy do Korei. Być może niektóre wskazówki okażą się pomocne dla wybierających się w tamte strony.

Sklepy numizmatyczne

Chyba jednym z lepszych sposobów poznawania specyfiki i klimatu życia numizmatycznego jest odwiedzanie sklepów. W nieplanowany sposób, wiedziony jakimś instynktem na stacji metra Hoehyeon (회현) przez przypadek wpadłem na istne numizmatyczne zagłębie. Rzeczywiście jest tam największe zagęszczenie sklepów tego typu w Seulu - w podziemnym markecie przy stacji Hoehyeon jest ich około dwudziestu. Klimat w kilku z nich przypomina polskie odpowiedniki sprzed dwudziestu lat, gdzie przy kawie i papierosie toczą się długie rozmowy na hobbystyczne tematy. Wokół sklepów co jakiś czas kręcą się zbieracze i szczerze przyznam są bardzo pomocni. Poproszeni o pomoc potrafią złapać za rękę i doprowadzić do odpowiedniego miejsca, co więcej, jeszcze zapowiedzieć klienta. Tak, takie coś tam przeżyłem. Właściciele sklepów również żyją w dobrej komitywie, bo gdy jeden czegoś nie ma, to również potrafi poprowadzić do sąsiada i wytłumaczyć w czym rzecz. Tu muszę zwrócić uwagę na pewną trudność. Żadna z osób napotkanych tam nie mówiła po angielsku. Porozumiewałem się tylko i wyłącznie po koreańsku. Sklepy w Hoehyeon mają charakter numizmatyczno-filatelistyczny. Jeśli chodzi o keszówki, to jest to oczywiście mekka dla zainteresowanych. W napotkanym asortymencie natrafiłem na koreańskie, japońskie i chińskie monety oraz amulety keszowe. Nie omieszkałem zagłębić się w klasery i popodziwiać numizmaty z dynastii Goryeo (918–1392), czy odmiany sang pyeong tong bo (常平通寶). W poszukiwaniach zakupowych skupiłem się bardziej na literaturze, choć z nią nie było łatwo. Chciałem upolować jakieś bardziej specjalizowane prace, ale nie udało się - niewykluczone, że źle szukałem. Jedyne co dostałem tam to "Korean Coins and Banknotes Catalogue 2024" - 400-stronicowy kolorowy katalog notujący całą historię koreańskiego pieniądza. Praca dwujęzyczna koreańsko-angielska, ale z przytłaczającą przewagą tego pierwszego języka (90% koreański,10% angielski). Połowa książki poświęcona została monetom keszowym i amuletom. W części opisującej sang pyong tong bo znajduje się wykaz niezliczonych odmian tej monety. Nie wszystkie odmiany rewersu zostały opatrzone zdjęciami, co w tym przypadku nie dziwi. Sang pyong tong bo jest chyba najliczniej reprezentowaną przez warianty oznaczeń menniczych keszówką. Przyznam, że korci mnie, aby skonfrontować tę pracę z "Cast Koreans Coins and Charms" Davida Hartilla i Wybranda Op den Velde właśnie pod względem odnotowanych odmian sang pyong tong bo. Jeśli zdecyduję się na taką analizę, to na pewno dam znać na blogu. Katalog zwrócił moją uwagę jeszcze pod kątem terminologicznym. We wstępie zawarto objaśnienia aparatu pojęciowego, którym posługują się numizmatycy koreańscy oraz wskazano na jakie rzeczy zwracać uwagę przy określaniu wariantów monet. W tym drugim przypadku rzecz tyczy się przede wszystkim meandrów kaligrafii chińskich znaków, które przypomnę, były używane przez Koreańczyków przez większość ich historii. To wszystko razem pozwala choć trochę wniknąć w skórę koreańskiego numizmatyka i spojrzeć na monety z jego perspektywy. Poniżej wklejam kilka fotek z Hoehyeon.

Korean Coins and Banknotes Catalogue 2024

Wracając do marketu Hoehyeon, warto go odwiedzić również dlatego, że nie napotkałem tam podróbek. Oczywiście nie odwiedziłem każdego ze sklepów, ale w tych co byłem nie zauważyłem nic podejrzanego. Dostać się do marketu jest bardzo prosto, tak jak wspomniałem market jest połączony ze stacją metra Hoehyeon na linii nr. 4. Jest to zaledwie jeden przystanek od dworca głównego w Seulu jadąc w kierunku Jinjeop. Od północy market graniczy z targiem Namdaemun, gdzie można spróbować koreańskich przysmaków, a na południe od niego bliski jest stok góry Namsan, z której rozciąga się piękny widok na Seul i otaczające miasto góry. Polecam pokręcić się po okolicy.

Widok z góry Namsan

Pozostając w tematyce sklepów numizmatycznych, jest w Seulu jeszcze jedno miejsce, gdzie jest ich sporo, co prawda tym razem już luźniej rozrzuconych od siebie, ale nadal w jednym obrębie, bo w artystycznej dzielnicy Insa-dong położonej w północno-wschodniej części centrum Seulu. Miejsce to jest pełne galerii, pracowni malarskich, rzeźbiarskich, kaligrafii oraz antykwariatów. W tych ostatnich często można dostać monety i to w klimacie dawnej Azji, bo nierzadko składowane w sznurach. Jednakże trzeba się mieć tu na baczności. W wielu antykwariatach przypominających małe "złomowiska" pośród sztucznie postarzanych figurek Buddy, dzwonów z brązu i innym wyrobów metalowych są całe stosy podrobionych keszówek. Bywa i tak, że w sklepie, w którym oferuje się oryginały są również kopie. Niektóre z takich sklepów uczciwie informują, w której części stoiska są oryginały. Wówczas może to być kartka z napisem 진짜 돈 입니다, czyli "prawdziwe pieniądze". Miejsca te słyną też z amuletów keszowych. Jest ich całe zatrzęsienie i dla kogoś, kto je zbiera jest to idealne miejsce. Trzeba pamiętać, że amulety keszowe to jedyna nadal żywa gałąź numizmatyki keszowej. Z racji pełnionych przez nie funkcji ich produkcja nie ustała. Poniżej kilka fotek z Insa-dong

Polecam Insa-dong, bo ma niezwykły klimat. W tej dzielnicy napotkać można nowoczesne budynki obok wiekowych hanoków (tradycyjnych domów koreańskich), galerie sprzedające zabytkowe kaligrafie obok pracowni artystów specjalizujących się w sztuce nowoczesnej, a w to wszystko wmieszane są knajpki z mandu (koreańskimi pierogami) i innymi specjałami koreańskiej kuchni. W okolice Insa-dong można dotrzeć, aż trzema liniami metra: 1, 3, 5. Sama dzielnica położona jest w zacnym sąsiedztwie. Na północny zachód od niej znajduje się pałac Gyeongbok - rezydencja królów z dynastii Joseon (1392-1910), na północ dzielnica hanoków Bukchon, na północny-wschód pałace Changdeok i Changgyeong z rozległymi ogrodami, na wschód czternastowieczny konfucjański kompleks świątynny Jongmyo, a na południe strumień Cheonggyecheon, gdzie po całym dniu spacerowania można zamoczyć nogi. Malownicze miejsce, polecam.

Pałac Gyeongbok

Pałac Gyeongbok

Pałac Gyeongbok

Pałac Changdeok

Pałac Changdeok

Dzielnica Bukchon

Dzielnica Bukchon

Dzielnica Bukchon

Strumień Cheonggyecheon

Strumień Cheonggyecheon

Muzeum Pieniądza w Daejeon

Długo przed wyprawą do Korei marzyłem, żeby odwiedzić to miejsce. Znałem je z internetu i zawsze moją uwagę zwracała rekonstrukcja mennicy z czasów dynastii Joseon. Tego punktu w planie wycieczki zabraknąć nie mogło. Muzeum jest położone w mieście Daejeon 160 kilometrów na południe od Seulu. Znajduje się na terenie Mennicy Koreańskiej i Wytwórni Papierów Wartościowych (KOMSCO). Budynku muzeum nie da się nie zauważyć. Na jego fasadzie umieszczono płaskorzeźby monet keszowych: sang pyong tong bo, dong gug tong bo (東國通寶), hae dong tong bo (海東通寶) i jo seon tong bo (朝鮮通寶). Placówka podzielona jest na cztery działy: galerię monet, galerię banknotów, wystawę poświęconą podrabianiu i zabezpieczeniu anty-fałszerskim pieniądza oraz specjalną ekspozycję, gdzie znajdują się medale, ordery i karty płatnicze. Eksponatów z całego świata jest bardzo dużo. Nie brak polskich akcentów reprezentowanych przez monety i banknoty obiegowe z PRL i kilka banknotów okolicznościowych z niedawnych lat. Keszówki są oczywiście w galerii monet. Ekspozycja przygotowana jest w porządku chronologicznym. Nie licząc wstępnie zaprezentowanego handlu wymiennego zbożem i korzeniami żeń-szenia oraz prezentacji garstki muszelek kauri historia monety zaczyna się, co mnie bardzo zdziwiło, od chińskich monet ryb z brązu - obiektów generalnie rzadko uznawanych za numizmaty. Co ciekawe nie ma żadnej wzmianki o innych kontrowersyjnych monetach, tj. cykadach, mostkach, halabardach czy dzwonkach. Wystawa płynnie przechodzi do monet szpadli i noży, a następnie już do "klasycznych" okrągłych monet keszowych, gdzie z początku prezentowane są artefakty chińskie np. ban liang (半兩), wu zhu (五銖), czy monety dynastii Song. W dziale monet starożytnych w ramach porównania do Azji Wschodniej pojawiają się monety Rzymu i Grecji. W miarę postępu chronologicznego wystawy przewagę zyskują numizmaty koreańskie. Zobaczyć można wszystkie główne monety wyemitowane przez dynastie Goryeo i Joseon wraz z ciekawostkami w postaci: arcyrzadkiej monety-grota, niedokończonych produktów menniczych w postaci drzew keszowych, czy oryginalnych z epoki utensyliów do odmierzania i przechowywania monet. Wystawę uzupełniają ekspozycje monet bitych, monet sztabek, amuletów keszowych, skarbu chińskich monet wyłowionego z wraku z Sinan oraz wspomniana wcześniej rekonstrukcja mennicy z czasów dynastii Joseon, która prezentuje poszczególne etapy produkcji monet keszowych.

Na zakończenie relacji z muzeum kilka porad, jak się tam dostać ponieważ placówka jest położona na uboczu. Do Daejeonu z Seulu najlepiej przejechać się superszybkim pociągiem KTX, który trasę 160 km pokonuje w 50 minut. Jest to ważne szczególnie, gdy podróżuje się z dziećmi, bo wyprawa nie zdąży ich zmęczyć. Stacja główna w Daejon połączona jest z jedyną w tym mieście linią metra. Należ zatem zejść do niej i wsiąść w pociąg zmierzający w kierunku Banseog. Na ósmej stacji od dworca głównego, tj. na Jeongbucheongsa (정부청사, opisanej też po angielsku jako Government Complex) należy wysiąść, skierować się do wyjścia numer 3 i iść prosto drogą, aż do skrzyżowania. Na skrzyżowaniu należy skręcić w prawo i będzie tam przystanek autobusowy, z którego odjeżdża autobus nr 604. Nim należy dostać się na przystanek Wonjalyeog-anjeongisul-won (원자력안전기술원, opisany po angielsku jako Korea Institute of Nuclear Safety), jest to siódmy postój autobusu od miejsca startowego. Z przystanku do muzeum jest już bardzo blisko. Wystarczy z niego skierować się na północ, aby przekroczyć most, a następnie skręcić na wschód (w prawo) i iść wzdłuż strumienia. Budynków mennicy koreańskiej nie da się przeoczyć. Za wstęp do muzeum się nie płaci. Jeśli ktoś chciałby się tam wybrać z dziećmi, to nie będą się tam nudzić, bo jest ono zaprojektowane też i pod nie. Miałem nadzieję zaopatrzyć się tu w jakieś publikacje, bo po Hoehyeon czułem niedosyt, ale niestety nic nie było. Dostałem tylko ulotkę, której zdjęcia wklejam powyżej. Dodam jeszcze dla tych, co podróżują z dziećmi tak jak my, że po drugiej stronie strumienia znajduje się wielki kompleks w funkcji identyczny do naszego Centrum Nauki Kopernik, tyle, że większy i za darmo. Nasza trójka latorośli się tam nie nudziła, spędziliśmy tam resztę dnia.

Pociąg KTX

  

Antykwariaty książkowe

Kręcąc się po Seulu można napotkać wiele małych "dziupli" z używanymi książkami. Kilkakrotnie na takie natrafiałem tu i tam, ale obsługa widząc obcokrajowca za bardzo nie była skora do rozmowy mimo, że pytałem ich po koreańsku. Generalnie po tych wszystkich bezowocnych wizytach w sklepach numizmatycznych, muzeach i antykwariatach przekonany byłem, że nic więcej już z literatury nie upoluję. Okazałem się człowiekiem małej wiary... 

W przedostatni dzień pobytu w Korei wybraliśmy się z dziećmi nad strumień Cheonggyecheon, żeby pobrodzić w zimnej wodzie. Tego dnia było bardzo gorąco. Udaliśmy do jego źródła w samym centrum miasta i poszliśmy z biegiem nurtu, aż do Dongdaemun - Wschodniej Wielkiej Bramy - pozostałości dawnych fortyfikacji okalających Hanseong, czyli średniowieczny Seul. Wychodząc na równoległą do strumienia ulicę Cheonggyecheon-ro żona zauważyła sklepiki ze stosami używanych książek. Wtrącę tu, że ona przez cały wyjazd polowała na koreańskie książki o dzikich roślinach jadalnych i odbywało się to z identycznym rezultatem jaki miałem ja. Tutaj jednak jej oczy wypatrzyły jakieś interesujące ją publikacje, a właściciel zapytany o kolejne, zaczął żonglować książkami. Szybko się porządnie obkupiła. Pomyślałem sobie: o! jest dobra passa, to ja też spróbuję. I bingo, po kilku minutach buszowania w stosie książek sprzedawca przyniósł kilka numizmatycznych publikacji. Wybrałem dwie przekrojowe prace: 한국의 화폐, czyli "Pieniądz Korei" i 한국화폐의변천, czyli "Rozwój pieniądza Korei", oraz coś czego tam się nie spodziewałem, amerykańskiego białego kruka "Cast Coinage of Korea" Edgara Mandela. Sprzedawca miał jeszcze katalogi seulskich domów aukcyjnych, ładnie wydanych na kredowym papierze, ale ze względu na wagę i gabaryty nie zdecydowałem się. Musiałbym wyrzucić dużą część bagażu, żeby z tym przylecieć do Polski.

Typowy antykwariat koreański. Ten akurat z okolic Hoehyeon.

I tradycyjnie polecę i tę okolicę. Brama Dongdaemun jest pięknym przykładem koreańskiej architektury obronnej. Zachowała się z barbakanem. W pobliżu jest dużo małych sklepów i gastronomii. Na północ od niej znajduje się góra Naksan, na którą można wejść szlakiem wzdłuż murów obronnych, na południe natomiast perełka współczesnej architektury koreańskiej - futurystyczna Dongdaemun Design Plaza. A na zachód przy drodze wzdłuż strumienia, antykwariaty książkowe, do których polecam zajrzeć, bo te katalogi pewnie jeszcze tam są :)

Brama Dongdaemun

Brama Dongdaemun

Dongdaemun Design Plaza

Dongdaemun Design Plaza

Dongdaemun Design Plaza

Na zakończenie

Keszówki spotkałem jeszcze w Muzeum Folkloru Korei w Seulu. Były obecne na wystawie poświęconej dawnym środkom płatniczym, jak i na ekspozycji związanej z wróżbami ludowymi. Co ciekawe był tam przedstawiony obyczaj związany z pierwszymi urodzinami dziecka. Wówczas rodzice przygotowywali kilka przedmiotów dziecku do wyboru i obserwowali, który z nich chwyci w ręce jako pierwszy. Taki przedmiot miał wskazać, jaka będzie dalsza droga życiowa małego solenizanta. Brzmi znajomo? No właśnie, sam mam plik zdjęć, gdzie mój ojciec uwiecznił moje wybory. Widać, pewne obyczaje są uniwersalne.

Zestaw do wróżb urodzinowych.

W sumie to wszystko, jeśli chodzi o numizmatyczne doświadczenia w Korei. Cieszyć się będę, jeśli moje wskazówki i informacje kogoś zaciekawią lub komuś pomogą. Wszystkim moim Czytelnikom polecam Kraj Spokojnego Poranka. Korea jest krajem przyjaznym turystom, świetnie skomunikowanym, o bardzo tanim transporcie publicznym i wielu miejscach do zwiedzania. Podczas naszego pobytu udało nam się z grubsza zwiedzić Seul, pochodzić po górach, odwiedzić twierdzę Hwaseong w Suwonie i zobaczyć Daejeon. W głowie mam multum miejsc, które jeszcze chciałbym tam odwiedzić, ale chyba musiałbym na stałe zamieszkać w Korei, żeby to wszystko zobaczyć. Wszystkim zainteresowanym Azją Wschodnią i tamtejszą numizmatyką na pewno będzie się tam podobało. Pozdrawiam!

Seul

Król Sejong Wielki - patron szkoły, w której kiedyś miałem przyjemność uczyć się języka koreańskiego.

Namdaemun - Południowa Wielka Brama. Skarb Narodowy Korei numer 1.

Górski fragment fortyfikacji twierdzy Hwaseong w mieście Suwon. 

Gwanghwamun - brama pałacu Gyeongbok

Kopie sang pyong tong bo dla turystów. Te akurat oferowane są w sklepie z pamiątkami w dzielnicy Bukchon.