Xian feng yuan bao z błędem menniczym

W poprzednim poście (Yuan feng tong bao z błędem menniczym) pisałem o błędach menniczych powstałych w wyniku obsunięcia form odlewniczych lub ich niedbałego dopasowania. Napisałem również, że nie posiadam w kolekcji monety z błędem drugiej grupy, czyli takiej na której widoczne byłyby ślady poprawiania obsuniętych form. Wracam zatem do tematu, bo z pomocą przybył mi Darhan Eresenow – mój znajomy, kazachski numizmatyk i eksplorator, który przemierza step z wykrywaczem metalu. Darhan wykopał właśnie taką ciekawostkę z błędem drugiej grupy i podzielił się zdjęciami. Дархан, рақмет! Dziękuję Darhanie! Tym razem usterkę mincerzy będziemy podziwiać na monecie z czasów dynastii Qing – xian feng yuan bao.

Monety xian feng yuan bao odlewano w latach 1854-1859 za panowania cesarza Wenzonga (1851-1861). Produkowano je w 19 mennicach, w 4 nominałach, to jest: 80 wen, 100 wen, 500 wen i 1000 wen. Większość xian feng yuan bao o nominałach 500 i 1000 odlewana była w okresie od marca do sierpnia 1854 roku. Wyjątek stanowiły mennice prowincji Xinjiang, gdzie odlewano je do 1855 roku. Xian feng yuan bao o nominale 80 wen odlewała tylko i wyłącznie mennica w Urumchi (Dihua) w prowincji Xinjiang, i tylko w roku 1855. Numizmat ten jest wielkim rarytasem. Najbardziej popularne xian feng yuan bao to te o nominale 100 wen. Produkcję ich podjęto w roku 1854, jednakże już w roku 1857 większość chińskich mennic zaniechała ich emisji. Znów wyjątek stanowiły mennice Xinjiangu. Z sześciu działających w tej prowincji, trzy - Aksu, Kashgar i Yarkand, odlewały 100 wenowy bilon, aż do 1859 roku.

Cesarz Wenzong. Źródło: Wikipedia.

Awersy wszystkich monet xian feng yuan bao zostały opatrzone inskrypcją czytaną według wzoru góra-dół-prawo-lewo. Rewersy tradycyjnie dla monet dynastii Qing posiadały po prawej i lewej stronie otworu mandżurską inskrypcję oznaczającą mennicę, w której dana moneta została odlana. Znów wyjątek stanowią monety z prowincji Xinjiang, ale nie wszystkie, bo tylko pochodzące z mennic Aksu, Kashgar, Kucha i Yarkand. Na ich rewersach po prawej stronie otworu umieszczone zostało oznaczenie mennicy wyrażone alfabetem arabskim (używały go lokalne tureckie plemiona), a po lewej, zwyczajowo już alfabetem mandżurskim. Ponadto na wszystkich rewersach monet xian feng yuan bao znajdowały się również inskrypcje zapisane znakami chińskimi oznaczającymi nominał. Składały się one ze znaków: dang, który dosłownie znaczy „wartość” – umieszczany zawsze powyżej otworu; i liczby określającej nominał, którą umieszczono poniżej otworu.

Moneta Darhana to xian feng yuan bao o nominale 100 wen. Została ona odlana w prowincji Xinjiang, w mennicy Ili – jednej z tych, które nie stosowały oznaczeń menniczych wyrażonych alfabetem arabskim. Pochodzi z krótkiej emisji z lat 1854-1855. Jej rewers posiada wyraźny błąd menniczy powstały w wyniku obsunięcia form. Tak, jak już wspomniałem wcześniej, podwójne detale rysunku wskazują na interwencję mincerzy w celu ponownego dopasowania form, mimo ich uprzedniego zalania ciekłym metalem. Na koniec dodam jeszcze, że ten typ błędu menniczego w przypadku monet dynastii Qing można często napotkać na monetach z mennic prowincjonalnych. Mennice stołeczne, to jest: Północna, Południowa, Wschodnia i Zachodnia Ministerstwa Skarbu oraz Nowa i Stara Ministerstwa Robót Publicznych posiadały znacznie bardziej rygorystyczny nadzór nad jakością produkcji, przez co monety z błędami menniczymi z Pekinu należą do rzadkości.

Awers i rewers (z błędem menniczym) monety xian feng yuan bao znalezionej w Kazachstanie. Zdjęcia dodane za zgodą autora.

Yuan feng tong bao z błędem menniczym

Błędy mennicze nie są domeną wyłącznie monet bitych. W procesie produkcji monet keszowych też często zdarzały się usterki. Dziś chciałbym przedstawić monety z czasów Północnej dynastii Song, przy produkcji których zdarzyło się obsunięcie formy odlewniczej. Chciałbym także, aby ten post rozpoczął serię artykułów na temat przeróżnych defektów powstałych podczas wytwarzania keszowego bilonu. Zatem przechodząc do meritum przedstawiam monety yuan feng tong bao i upiększające je skazy.

Yuan feng tong bao produkowane były w latach 1078-1085 za panowania cesarza Shenzonga. W owym czasie już na dobre rozpowszechniona była technologia odlewu za pomocą form piaskowych. Sposób ten pozwalał na tworzenie matryc z bardzo dokładnymi detalami (lepiej się one sprawdzały niż wcześniejsze kamienne i gliniane formy). Nie dziwi zatem fakt, że w momencie wprowadzenia tej technologii awersy monet zaczęto upiększać kaligrafiami o bardzo wysokich walorach artystycznych.

Przypomnę zatem pokrótce, jak wyglądał proces odlewania monety. W piasku wymieszanym z organicznym lepiszczem, który znajdował się w dwóch drewnianych skrzyniach odbijano wizerunki monet za pomocą patryc, tzw. monet matek. Lekko wciskano je w piasek jednej ze skrzyń. Potem skrzynie ze sobą łączono w taki sposób, aby moneta matka odbiła się także w piachu drugiej skrzyni. Następnie skrzynie rozkładano i usuwano monety matki, a potem za pomocą patyka obijano w piasku kanał główny i boczne, którymi miał wpłynąć płynny metal do odbitych uprzednio wizerunków monet. Gdy to wszystko było gotowe, znów składano ze sobą skrzynie i wlewano do kanału głównego ciekły metal. Jeśli skrzynie były słabo zabezpieczone mogły się obsunąć. Różnice odległości odbitych w formach wizerunków awersu i rewersu powstałe w wyniku takiej usterki skutkowały tym, iż moneta posiadała widoczne przesunięcie rysunku jednej z jej stron. Usterka ta mogła powstać również przy niedbale dopasowanych formach. Monety z widocznymi przesunięciami rewersów należą do popularnych. Przesunięcia form, w wyniku których uszkodzony został awers są znacznie rzadsze. Takie monety na rynku zyskują wyższe ceny, niż pozbawione błędów odpowiedniczki.

Moneta yuan feng tong bao z błędem menniczym na rewersie. Bardzo wyraźne mocne przesunięcie rysunku rewersu. Zdjęcie ze zbiorów własnych.

 

Moneta yuan feng tong bao z błędem menniczym na rewersie. Widoczne lekkie przesunięcie rysunku rewersu. Zdjęcie ze zbiorów własnych.

Wśród monet, które posiadają ten typ błędu można wyróżnić dwie grupy. Do pierwszej zaliczają się te, które posiadają widoczne przesunięcie rysunku bez korekcji. Przykłady takich monet posiadają przesunięty otok zewnętrzny w głąb pola monety. Poza jego zewnętrzną krawędzią występuje płaska powierzchnia. Druga grupa to monety ze zdublowanymi detalami wizerunku (ślad po korekcji), gdzie jeden jest przesunięty, a drugi jest w odpowiednim miejscu. Tego typu destrukty powstawały, gdy mincerze próbowali złożyć obsunięte formy ponownie (z płynnym metalem w środku).

Nie mam niestety w kolekcji monety ze zdublowanymi detalami (ze śladami korekcji). Powyżej przedstawione yuan feng tong bao zaliczają się do pierwszej grupy destruktów. Postanowiłem zatem stworzyć grafiki, które pozwolą zobrazować spotykane wersje błędów menniczych spowodowanych obsunięciem lub niepoprawnym dopasowaniem form. Szarym kolorem zaznaczyłem błędnie odlane detale, czarnym (tylko w przypadku drugiej grupy) efekt ponownego dopasowania form.

Moneta z błędem menniczym pierwszej grupy - przesunięty rysunek awersu.

 

Moneta z błędem menniczym pierwszej grupy - przesunięty rysunek rewersu.

 

Moneta z błędem menniczym pierwszej grupy - bardzo poważne przesunięcie formy z rysunkiem rewersów.

 

Moneta z błędem menniczym drugiej grupy - widoczne na awersie zdublowane detale.

 

Moneta z błędem menniczym drugiej grupy - widoczne na rewersie zdublowane detale.

Qian long tong bao z płaskim rewersem

Ostatnio na forum Poszukiwanie Skarbów w dziale identyfikacja pojawiła się ciekawostka - moneta qian long tong bao z płaskim rewersem. Niby nic takiego, moneta obiegowa może się przecież wytrzeć. Okazuje się jednak, że z nią związana jest inna historia. Zapraszam do lektury.

Monety qian long tong bao w przeważającej większości odlewane były w latach 1736-1795. Produkowano je aż w 33 mennicach. Na awersach posiadały inskrypcję, która była świątynnym imieniem cesarza Gaozonga (Qianlong) z dynastii Qing (1644-1912). Rewersy monet opatrzone były mandżurskimi napisami określającymi mennice. Wyjątek stanowiły qian long tong bao odlewane w mennicach prowincji Xinjiang oraz emisja stanowiąca żołd dla armii interweniującej w Wietnamie. Emisje z Xinjiangu posiadały na awersach oznaczenia mennicy zapisane w dwóch alfabetach – mandżurskim i odmianie arabskiego przystosowanego do lokalnych języków tureckich. Qian long tong bao odlewana na potrzeby armii na rewersie posiadała zapisaną znakami chińskimi inskrypcję Annam (Wietnam). Dodam jeszcze ciekawostkę, otóż po śmierci cesarza Gaozonga, mennice w Xinjiangu dalej produkowały monety z jego imieniem świątynnym. Znane są dziś emisje z lat 1800-1828 i 1875-1908. Monety z tych nakładów posiadają wyraźne cechy dystynktywne odróżniające je od tych produkowanych za życia Gaozonga.

Cesarz Gaozong. Źródło: Wikipedia

Awers i płaski rewers monety qian long tong bao. Zdjęcia dodane za zgodą autora.

Cechą odróżniającą monetę z forum Poszukiwanie Skarbów jest zatem rewers – zupełnie płaski. Gdy pierwszy raz ją zobaczyłem zacząłem podejrzewać, że jest to jakaś prywatna emisja wietnamska imitująca qian long tong bao. Rzeczywiście takie monety powstały w Wietnamie, ale różniły się znacznie od tej z forum. Posiadały inną wagę, rozmiary, a ich kaligrafia miała inny styl. Nie mogła to być wietnamska can long thong bao. Wtedy pomyślałem sobie, że może to być jakaś nieoficjalna chińska emisja na szkodę emitenta, ale awers posiadał zbyt dobrze odlane znaki. Zbyt mocno przypominały oficjalne emisje. Co zatem stało się z rewersem? Z pomocą w wyjaśnieniu przybył dr Werner Burger. W odpowiedzi na mojego maila opatrzonego zdjęciami numizmatu napisał:

The coin in the picture is genuine. Originally on the reverse was the Manchu mint name, and the Chinese were not that fond of the Manchu, so they rubbed it out. Those coins are not that rare, in every string you can find one o two.

Tłumaczenie: Moneta na zdjęciu jest oryginalna. Pierwotnie na jej rewersie była mandżurska nazwa mennicy, a Chińczycy nie darzący Mandżurów miłym uczuciem po prostu ją starli. Te monety nie są rzadkością, w każdym sznurze monet można znaleźć jedną lub dwie sztuki.

Przypomina to trochę historię nam nieodległą, gdy nasze podziemie niepodległościowe w dobie PRL-u puncowało koronę nad głową orła na monetach. Rzeczywiście jest to bardzo podobna historia. Trzeba pamiętać, że cesarz, za którego panowania powstała qian long tong bao pochodził z obcej Chińczykom dynastii – najeźdźców z Mandżurii, którzy w XVII obalili rodzimą dynastię Ming. Ta, znów dla obywateli Kraju Środka była symbolem walki o niepodległość i wyzwolenia spod mongolskiego jarzma. Obaliła ona również obcą, wywodzącą się od Czyngis Chana dynastię Yuan, która rządziła Chinami w latach 1271-1368.

Mandżurowie (dynastia Qing) przejęli władzę w Chinach w 1644 roku. Mimo, że z czasem ulegli kulturze chińskiej i ideologii konfucjańskiej nie asymilowali się z ludnością Kraju Środka. Stworzyli oddzielną kastę arystokratyczną. Przez samych Chińczyków postrzegani byli jako barbarzyńcy spoza Wielkiego Muru, co częściowo było prawdą. Mandżurowie wywodzili się z plemion dżurdżeńskich prowadzących nomadyczny tryb życia. Należeli do wielkiej ałtajskiej rodziny ludów zamieszkujących Wielki Step (tej samej, do której należeli Mongołowie, Ujgurzy, Tatarzy, Hunowie, Awarowie, Turcy itd.). 

Cesarz Gaozong na polowaniu. Obraz z epoki. Źródło: Wikipedia

  

Aparat państwowy stworzony przez dynastię Qing ograniczał elitom chińskim dostęp do ważnych stanowisk w administracji. Hermetyczny charakter społeczności mandżurskiej też wzmagał niechęć wśród chińskich poddanych. Nie dziwi zatem fakt, że w czasie panowania Mandżurów Chińczycy organizowali opór. Powoływali do życia konspiracyjne organizacje, takie jak na przykład: Stowarzyszenie Białego Lotosu czy Pięść w Imię Sprawiedliwości i Pokoju. Zrzeszenia te i ich odłamy wznieciły wiele powstań antymandżurskich, które mocno osłabiły dynastię Qing przyczyniając się w efekcie do jej upadku.

Wyżej opisywana monet jest ciekawym świadkiem historii. Dowodzi, że walka przeciw Mandżurom trwała nie tylko na polach bitew, ale także w sferze kultury, w umysłach Hanów (rdzennych Chińczyków). Niby normalna moneta qian long tong bao, jakich za panowania Gaozonga powstały miliardy, a jednak wyjątkowa.

Ch’ing Cash – Werner Burger

Dzisiejszy post chciałem poświęcić bardzo świeżej pozycji numizmatycznej (pojawiła się zaledwie przed miesiącem) – pracy o monetach dynastii Qing, w swym charakterze monumentalnej. Tak, właśnie należałoby określić owoc pracy dr Wernera Burgera. Nakład pracy, środków i czasu jakie autor włożył w stworzenie tego dzieła jest równie imponujący, co efekty jakie osiągnął. Jest to książka, która wnosi bardzo dużo nowego w dziedzinie monet dynastii Qing. Pośrednio poświadcza ten fakt bardzo żywe zainteresowanie środowiska tą pozycją. Myślę, że jest to praca, do której będą odwoływać się kolejne pokolenia numizmatyków. Dlaczego tak myślę? Już wyjaśniam. Zapraszam do lektury.

Okładka pracy "Ch'ing Cash". Zdjęcie dodane za zgodą autora.

 

Autor pracy dr Werner Burger jest niemieckim sinologiem, wykładowcą na Uniwersytecie Eberharda Karola w Tybindze i czynnym członkiem grupy badawczej skupionej wokół projektu Monies, Markets, and Finance in China and East Asia, 1600-1900 (pol. Środki płatnicze, rynki i finanse w Chinach i Azji Wschodniej w latach 1600-1900). Pracę badawczą nad monetami keszowymi prowadzi od lat 60-tych ubiegłego stulecia. Jest pierwszym Europejczykiem, który napisał doktorat na temat monet keszowych. Bronił go w 1976 roku. Praca ta nosiła tytuł „Ch’ing Cash until 1735” (pol. „Monety keszowe dynastii Qing do roku 1735”) i została opublikowana w roku obrony przez tajwańskie wydawnictwo Mei Ya Publications. Ponadto dr Werner Burger jest autorem takich prac jak: “Manchu Inscriptions on Chinese Cash Coins” (pol. “Inskrypcje mandżurskie na chińsich monetach keszowych”) - opublikowano w The American Numismatic Society Museum Notes XI (1964) (pol. Zapiski Muzealne Amerykańskiego Towarzystwa Numizmatycznego” XI 1964) ; „Um Amuleto em Manchu” (pol. „Amulety z inskrypcjami w języku mandżurskim”) – opublikowano w Boletim do Instituto Luís de Camµes (1969) (pol. Biuletyn Instytutu Luísa de Camões 1969); „Minting during the Qianlong Period: Comparing the Actual Coins with the Mint Reports” (pol. “Mennictwo w erze Qianlong: porównanie ówczesnych monet z ordynacjami menniczymi”)  - opublikowano w Chinese Handicraft Regulations of the Qing Dynasty 2005 (pol. Przepisy Prawne dotyczące Chińskiego Rzemiosła w okresie dynastii Qing 2005). Dodatkowo dr Werner Burger przyczynił się do wydania reprintów dawnych chińskich prac numizmatycznych przez co ocalił je od zapomnienia.

 

Przykładowa strona pracy "Ch'ing Cash". Zdjęcie dodane za zgodą autora.

 

Wydana w tym roku publikacja „Ch’ing Cash” (pol. „Monety keszowe dynastii Qing”) jest podsumowaniem pięćdziesięcioletniej pracy (!) badawczej autora, a także obszernym rozwinięciem pracy doktorskiej. Obejmuje numizmaty z lat 1644-1911. Zawiera aż 6000 wyobrażeń monet keszowych i prawie tysiąc innych numizmatów (amulety keszowe, falsyfikaty, srebrne monety tybetańskie, złote monety z Xinjiangu, banknoty i drzewka keszowe). Wszystko to zostało oparte w większości na kolekcji autora, w skład której wchodzą obok popularnych takie ciekawostki jak: monety matki (mother coin) i babki (master coin) z kości słoniowej, brązu, mosiądzu, miedzi; rzadkie okazy z cynku, ołowiu i żelaza; sztabki srebrne; banknoty oraz oficjalne i prywatne emisje amuletów keszowych. Sądzi się, że kolekcja Wernera Burgera jest najpełniejszą, jeśli chodzi o monety dynastii Qing.

 

Przykładowa strona z pracy "Ch'ing Cash". Zdjęcie dodane za sprawą autora.

 Wielka ilość numizmatów przedstawiona w „Ch’ing Cash” jest jej mocną stroną. Mocniejszą jeszcze jest jej treść. Informacje zawarte w pracy wyróżniają ją na tle podobnych, które ukazały się do tej pory. Uważam, że jest to skok jakościowy. Publikacja ma charakter odkrywczy. Nie jest tylko kompilacją danych zaczerpniętą z dawnych opracowań. Autor spędził lata na podróżach po wszelkich ośrodkach naukowych podejmujących studia nad epoką Qing. Jego celem było dotarcie do jak największej liczby oryginalnych dokumentów związanych z mennictwem. Rok 1996 przyniósł przełom w badaniach ponieważ Pierwsze Historyczne Archiwum w Pekinie udostępniło badaczowi 2838 raportów, ordynacji i innych dokumentów menniczych z epoki. Zbiór ten stanowiły 43742 strony tekstu, które nie były wcześniej badane przez numizmatyków, nawet chińskich! Wnikliwa analiza qingowskiej dokumentacji pozwoliła dokonać wielu nowych odkryć, rozwiązać wiele zagadek, a nawet zanotować nieznane do tej pory mandżurskie oznaczenia mennicze. Ciekawe wyniki przyniosła także autorska metoda klasyfikacji monety. Dzięki niej autor odkrył między innymi powód umieszczania tych samych znaków menniczych nad otworem i po jego prawej stronie na rewersach monet cesarza Shunzhi (1643-1661). Monety zostały opisane według mennic i dat. Autor określa bardzo dokładnie nakłady stosując system podwójnych indeksów, które przedstawiają odpowiednio liczbę sznurów (string of cash) i pojedynczych monet wyprodukowanych w określonym czasie. Cała praca jest bardzo ładnie wydana. Ubogacają ją zarówno kolorowe, jaki i czarno-białe ilustracje.

 

Zestawienie produkcji jednej z mennic w Yunnan (fragment). Zdjęcie dodane za zgodą autora.

Wszystkie atuty publikacji czynią ją najlepszą na świecie w tematyce monet dynastii Qing. Zauważyłem, że rynek już ją przyjął ponieważ: sprzedawcy, autorzy katalogów aukcyjnych czy zbieracze zaczynają oznaczać numizmaty indeksami Wernera Burgera. Na koniec jeszcze dodam, że pracę można nabyć bezpośrednio u autora. Jej cena to 700 USD lub 600 EUR.

Przyznam, że pracując nad niniejszym tekstem postanowiłem zasięgnąć języka u samego źródła. Skontaktowałem się z autorem i korzystając z okazji wypytałem go jeszcze o inne nurtujące mnie tematy związane z monetami keszowymi. Informacje te będą miały wpływ na posty tego bloga. Dr Werner Burger chętnie podzielił się ze mną wiedzą na temat historii literatury numizmatycznej dotyczącej monet keszowych oraz wypowiedział się na temat związany ze znaleziskami tychże na ziemiach polskich (informacje te pojawią się w kolejnym poście aktualizującym dane o znaleziskach).